Spacer botaniczny w ramach Warsztatów Archeologii Doświadczalnej na Grodzisku Żmijowiska 2016

Jest w Polsce takie czarowne miejsce. W gminie Wilków. Co roku, od kilku lat odbywają się tam w sierpniu Warsztaty Archeologii Doświadczalnej na terenie Grodziska Żmijowiska. Warsztaty trwają około dwóch tygodni. Program zawsze jest bogaty: garncarstwo, zielarstwo, tkactwo i barwienie, ogień, kuchnia słowiańska, wypał naczyń glinianych w piecu, projekt dłubanka... W tym roku nacisk położono na warsztaty garncarskie i warsztaty z kuchni słowiańskiej. 

Miałam przyjemność poznać ludzi pełnych pasji. Pod okiem Marty Wasilczyk nauczyłam się podstaw garncarstwa. Ulepiłam kilka naczyń, które przydadzą mi się w moich kulinarnych eksperymentach. Hania Lis wspaniale poprowadziła warsztaty

z kuchni słowiańskiej. Miałam przyjemność pomagać i kosztować jej potraw. Wiele dowiedziałam się o gotowaniu w glinianych naczyniach. Od teraz posiadam dwa naczynia gliniane do gotowani i zamierzam utrwalić sobie wszystko to czego nauczyłam się podczas zajęć.

Sama również miałam mały wkład w to wielkie wydarzenie miłośników archeologii eksperymentalnej. Poprowadziłam spacer botaniczny, gdzie pokazywałam uczestnikom rośliny w ich naturalnym środowisku. Każdej roślinie towarzyszył malutki opis zastosowania leczniczego i kulinarnego. 

W tamtym roku Karina Rudzka stworzyła w jednej z chat zielnik. W tym roku go odświeżyłam i rozszerzyła wraz z Katarzyną Tajer.

Oto nie które napotkane rośliny:

BABKA ZWYCZAJNA Plantago maior

Nazwa ludowa skołojrza

Roślina zawiera w liściach i nasionach śluzy. W liściach garbniki, gorzki glikozyd, aukubinę, enzymy: inwertynę, emulsynę; kwas cytrynowy, saponiny. A jeśli spalimy liście babki to w popiele uzyskamy 42% tlenku potasowego.

Wykorzystuje się liście, nasiona, korzeń.

Kulinarnie wykorzystuje się liście babki. Smaży się je w gęstym cieście naleśnikowym na głębokim tłuszczu. Liście babki bardzo dobrze smakują w sałatkach, wiosennych zupach, surówkach. Dobrze komponują się w farszach do naleśników, omletów, pasztecików. Można gotować jak jarzynkę, podobnie gotujemy jak młodą kapustę czy szpinak. 

Panaceum na ukąszenia węży, ukłucia skorpionów – sok, papka z liści przykładana na rany, picie soku by pozbyć się toksyny z organizmu.

Spożywając babkę oczyszczamy organizm z metali ciężkich i innych toksyn metabolicznych. Liście babki włożone do buta zapobiegają odciskom i przynoszą ulgę zmęczonym nogom. Zgniecione liście babki przykładane na rany przyspieszają ich gojenie. Napar z liści lub nasion zwalcza bezsenność. Nasiona gotowane puszczają śluzy, które są idealnym panaceum na nadkwaśność żołądka.

BYLICA BOŻE DRZEWKO 

Artemisia abrotanum

Nazwa ludowa Ziele kościelne

Roślina zawiera olejek lotny z cytralem, garbniki, gorycze, alkaloid abrotaninę.

Wykorzystuje się cała roślinę: liście, nasiona.

Liście maceruje się w tłuszczu – powstaje maść/ balsam który jest lekarstwem na rany.

Kulinarnie wykorzystuje ją jako przyprawę liście i nasiona. Doskonale pasuje do mięs słodkich jak drób i wieprzowina J Młode liście i wierzchołki o lekkim gorzkawym smaku i cytrynowym zapachu doskonale aromatyzują potrawy i przetwory. Polecam przyprawiać nią zupy, gęste sosy, tłuste, duszone mięsa jak: wieprzowina, baranina, gęsinę, mięso z kaczki. Bardzo często dodaję do farszu z innymi ziołami do nadziewania ptactwa. Odrobina posiekanych liści dobrze komponuje się w wiosennych sałatkach, twarogach, majonezach, pastach serowych, napojach chłodzących i nalewkach ziołowych. Suszone ziele doskonale pasuje do ryb morskich, potraw warzywnych.

Gałązki dodaje się do marynat ogórkowych, a liście wraz z szyszkojagodami jałowca bardzo dobrze smakują w chlebie lub herbatnikach.

Sama roślina odstrasza owady, wystarczy zawiesić roślinę w oknie, w drzwiach w postaci bukietu lub wianka. Okadzanie bylicą też odstrasza owady.

BYLICA PIOŁUN Artemisia absinthium

Nazwa ludowa: piołunek, połyn, poleń, psia ruta, wermut, absynt, piolin polny.

W całej roślinie występuje olejek lotny, obficie w liściach i kwitnących pędach: tujon, tujol, azulen i terpeny. Glikozyd goryczowy absyntyna, garbniki, żywice.

Kulinarnie wykorzystuje się piołun w mieszankach do mięs ciężkich i tłustych: gęsina, kaczka, baranina, golonki, nóżki.  ( suszony piołun, anyż, fenkuł, malisa). Wykorzystuje się do wyrobu wina – wermutu i wódki – absynt. Używa się go do peklowania mięs. Jako susz doskonale komponuje się w daniach z roślin strączkowych. Dobrze jest dodać odrobinę suszy do naleśników lub omletów – harmonizuje.

Zdrowotne działanie: uspakaja, żółciopędne.

Odpędza wszy, pchły, mole, pluskwy.

SKRZYP POLNY 

Equisetum arvense

Nazwy ludowe: skrzyp kartoflowy, krzemionka, jodełka, jedlinka, koni ogon, koński ogon polny, koszczka, chwoszczka, przęślica, świńskie orzechy, kostka, sosnka, przęsłka, strzępeczka

- flawonoidy: zwiększa objętość wydalanego moczu i usuwa nadmiar moczanów, w związku z tym odwary z tej rośliny stosuje się jako słaby środek moczopędny w mało nasilonych schorzeniach dróg moczowych. Działa również łagodnie rozkurczowo na drogi żółciowe i moczowe, a tak że uszczelnia ściany naczyń krwionośnych. Poza tym stosuje się go w kamicy moczowej, w gośćcu i skazie moczanowej.

- odwary ze skrzypu polnego można stosować pomocniczo w przypadku obfitych miesiączek. Współczesna fitoterapia poleca ich stosowanie również w krwawieniach z żylaków odbytu, z owrzodzeń okrężnicy oraz ze wrzodów żołądka i dwunastnicy, a tak że w krwawieniach z nosa i płuc.

- na nadmierną potliwość stóp. Dzięki niemu nadmiar potu, zamiast wydostać się na powierzchnię skóry, zostanie wydalony wraz z moczem, dlatego efektem bocznym terapii mogą być częstsze wizyty w toalecie.

- skrzyp polny zawiera antywitaminę B1, w związku z tym w przypadku długotrwałego podawania wyciągów z tej rośliny należy 1-2 razy dziennie przyjmować po 1 tabletce witaminy B1.

- Skrzy polny można stosować w uszkodzeniach skóry, oparzeniach, w stanach zapalnych skóry w postaci okładów. Pomaga w łuszczycy, przy cerze naczynkowej. Zewnętrznie odwary służą do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej.

- Dzięki zawartemu w skrzypie polnym krzemowi włosy są lśniące i mocne, paznokcie się nie rozdwajają, a proces starzenia się skóry zostaje zahamowany.

Kulinarnie wykorzystuje się mięsiste kłosy zarodnikowe – wyglądają jak grzyb – smaży się je jak szparagi. Wykorzystuje się także pędy palowe – bulwy na podziemnych pędach. Dodaje się je do sałatek, zup, omletów, surówek. Ziele pije się jako herbatki.

KOMOSA BIAŁA/ LEBIODA (Chenopodium album L.)

Pędy nadziemne i nasiona zawierają saponiny, kwas szczawiowy, alkaloidy (betacyna, betaksantyna),

kwas oleanolowy.

Wykorzystuje się korzeń i ziele. Działanie: wewnętrznie pomaga przy kaszlu i przewlekłym zapaleniu oskrzeli, zewnętrznie stosowana była na rany.

Kulinarnie wykorzystuje się nasiona i młode liście. Są jadalne, liście bywają stosowane zamiast szpinaku. Dodaje się je do sałatek, surówek, ciast, chleba, ciastek. Dodaje się je do farszy naleśników, omletów i pasztecików. Mają dużo białka (16%), węglowodanów (49%), witaminy C, prowitaminy A. Starsze liście i nasiona są trujące. Łatwo jednak pozbawić ich trujących składników – przed spożyciem muszą być gotowane, a wodę po gotowaniu odlewa się. Z nasion można przyrządzać mąkę i kasze.

RDEST OSTROGORZKI Polygonatum hydropiper

Nazwa ludowa: pieprz wodny, polski pieprz, rdest wodny, ćwiklany lis, rdestnica, sporysz ostrogorzki, żabieniec.

Zawiera: olejek eteryczny. W zielu stwierdzono flawonoidy (hiperozyd, kwercetynę, rutynę, persykarynę, izoramnetynę i ramnazynę), garbniki, seskwiterpeny, saponiny, kwas elagowy. Roślina ma ostry, gorzki, piekący smak podobny do smaku pieprzu powodowany przez poligodial.

Działanie: przeciwkrwotoczne, moczopędne i przeciwzapalne. Wyciąg z ziela hamuje niezbyt obfite krwawienia wewnętrzne. Rutyna tamuje drobne krwawienia poprzez uszczelnianie włośniczek. Stosowany pomocniczo przy zbyt długotrwałym i obfitym miesiączkowaniu, leczeniu skazy krwotocznej i żylaków nóg.

Kulinarnie jako ostra przyprawa. Dobrze komponuje się z wieprzowiną, baraniną, dziczyzną, drobiem, zupą fasolową, jarzynową, ziemniaczaną, pomidorową, rybną. Często dodaje się ją do bigosu i mięsnych gulaszów. Doskonale pasuje do potraw z fasoli, grochu, soi, soczewicy i bobu.

RDEST PTASI polygonatum aviculare

Nazwa ludowa: bździorost, drutowiec, podorożnik, ptasie języczki, świńska trawa, wróble języczki.

Zawiera flawonoidy (m.in. kwercetynę i awikularynę), krzemionkę rozpuszczalną, garbniki, kwasy polifenolowe, cukry, sole mineralne.

Działanie : wyciąg zwiększa wydalanie moczu, stosowany w kamicy nerkowej, jako środek moczopędny, przy schorzeniach płucnych, zewnętrznie przy krwawiących, źle gojących się ranach.

Kulinarnie wykorzystuje się młode liście i pędy. Smaży się je na wzór pokrzywy czy szpinaku. Pasują do sałatek, jarzynek.

PRZYMIOTNO KANADYJSKIE 

Erigeron canadensis = Conyza canadensis

Nazwa ludowa: konyza, stare dziewki

substancje biologicznie:  czynne to olejek eteryczny, garbniki (pirogallolowe) oraz flawonoidy, takie

jak apigenina, luteolina, kemferol, kwercetyna, Oleum erigerontis, Huil de vergerette du Canada, Essence d’ Erigeron, Oil of Canada Erigeron, Oil of fleabane.

Olejek charakteryzuje się świeżym, korzenno-ziołowym zapachem oraz ostrym, kminkowym smakiem. Ma jasnożółty lub zielonkawy kolor. Szczepy indiańskie, wykorzystywały je do tamowania krwotoków różnego pochodzenia. Napary przyrządzone z kwiatostanów stosowano w gorączce, kaszlu i bólach gardła. Ziele przymiotna stanowi uznany środek o działaniu przeciwzapalnym, przeciwkrwotocznym, ściągającym i moczopędnym. Przymoczki nasączone odwarem z ziela są skuteczne w trudno gojących się ranach, odleżynach, owrzodzeniach oraz świądzie skóry. Podobne zastosowanie mają kąpiele z dodatkiem naparu z ziela. Odwar z przymiotna oraz z komosy białej Chenopodium album jest stosowany miejscowo w reumatyzmie oraz bólach stawowych, trunek sporządzony z przymiotna spożywany jest jako digestif (napój wspomagający trawienie, podawany tuż po posiłku). Goi rany bez bliznowo. Stosowany także przy rozstępach.

Kulinarnie wykorzystuje się nasiona – maja ostry smak. Liście używa się jako dodatek do sałatek, surówek, sosów ziołowych i białych, zup. Dodaje się do jarzynki.

PIĘCIORNIK GĘSI Potentilla anserina

Nazwa ludowa: srebrnik, gęsiówka, gęsia trawa, drabinek, drabinka, dziewicze ziele, pięcioperest gęsi.

Zawiera garbniki katechinowe, flawonoidy (kwercetyna i jej glikozyd), kwasy organiczne, śluzy i żywice, duża zawartość witaminy C.

Używa się ziela i korzeni.

Działanie: środek ściągający i przeciwzapalny, a także rozkurczający na mięśnie gładkie. Stosowany przy biegunkach, chorobach jelit i dróg żółciowych charakteryzujących się stanami kurczowymi, w początkowym stadium kamicy żółciowej, zaburzeniach menstruacji, nieżycie żołądka i jelit. Dzięki zawartości substancji gorzkich poprawia apetyt i ułatwia trawienie. Rzadko stosowany oddzielnie, stanowi składnik mieszanek ziołowych.

Kulinarnie stosuje się liście. Dodaje się do zup, kasz, można przygotować jak szpinak. Kłącze jadalne na surowo lub gotowane (w smaku podobne do pasternaku). Kłącze nadaje wódkom czerwony kolor.

NAWŁOĆ Solidago

Nazwa ludowa: mimoza

Zawiera garbniki, kwasy organiczne, saponiny, olejki eteryczne oraz flawonoidy, wśród których najważniejsze to: rutyna i kwercetyna.

Działanie lecznicze: moczopędne, ściągające, przeciwzapalne. Wewnętrznie jest stosowana przy stanach zapalnych dróg moczowych, kamicy nerkowej, skazie moczanowej, pomocniczo w chorobach reumatycznych, nadciśnieniu. Zewnętrznie przy trudno gojących się ranach i owrzodzeniach skóry, stanach zapalnych jamy ustnej i gardła.

LNICA POSPOLITA Linaria vulgaris

Nazwa ludowa: lwia paszcza, pantofelki matki boskiej

Ta przepiękna roślina rosła kiedyś na polach wśród lnu. Stąd jej nazwa lnica. Kiedy zaprzestano

upraw lnu na rzecz zbóż, lnica zadomowiła się przy drogach, na łąkach i piaskach.

Zwierzęta jej nie jedzą. Zapach odstręcza wszystkie zwierzęta, zwłaszcza konie. I nic dziwnego. Alkaloid peganina jest dla nich trujący, zwłaszcza dla koni. Jeśli zaś chodzi o ludzi, peganina to lekarstwo. Reguluje perystaltykę jelit, rozluźnia mięśnie gładkie dróg żółciowych.

Można się domyśleć, że lnica pospolita działa żółciopędnie, rozwalniająco. Dodatkowo działa moczopędnie, przeciwzapalnie, zmiękczająco. Odwary stosuje się na ciężko gojące się rany, świąd skóry, na zapalenia dróg rodnych, spojówek i żylakowe owrzodzenia nóg. Maści na to miast stosuje się na hemoroidy.

Ziele działa napotnie, dezynfekcyjnie. Napar stosuje się przy kruchości naczyń krwionośnych, wybroczynach, bólach głowy, napadowym kaszlu.

Kosmetycznie stosuje się na poprawę wyglądu skóry: rozjaśnia przebarwienia, piegi, goi wysypki, plamy. Kulinarnie służy raczej do ozdoby, gdyż jej smak nie powala i raczej niczego nie wnosi w odczucia smakowe. Ale pięknie wygląda w deserach, galaretach i sałatkach.

ŻÓŁTLICA DROBNOKWIATOWA Galinsoga parviflora

Roślina jest stosowana jako przyprawa w szczególności do zup.  Używana jest również jako dodatek do sałatek. Świeże liście można zblendować z pomidorem, aby otrzymać orzeźwiający napój.

Roślina wskaźnikowa. Jest doskonałym wskaźnikiem jesiennych przymrozków, jej liście marzną dokładnie w temp. 0 °C, a szczytowe części roślin w temp. -1, -1,5 °C.

W medycynie ludowej używana była do leczenia chorób skóry i ran. Uważa się że ma właściwości przeciwzapalne. Ponadto napar z liści stosuje się do łagodzenia dolegliwości wątroby[potrzebny przypis]. Dzięki dużej zawartości białka może być używana jako zielona pasza.

BNIEC BIAŁY/ LEPNICA Melandrium album

Zawiera węglowodany i saponiny, w większych ilościach jest trujący.

Kulinarnie stosowany w sałatkach.

SZCZAW POLNY Rumex acetosella

Zawiera dużo kwasu szczawiowego. Ponadto roślina zawiera rutynę, saponiny.

Kulinarnie wykorzystywana w zupach, lemoniadach i sałatkach. Doskonale pasuje do chłodników. Dobrze jest go wykorzystać w sosach do ryb, warzyw czy jaj.

GWIAZDNICA POSPOLITA Stellaria media

Nazwa ludowa: mokrzyca, muchotrzew, muszec pospolity.

Zawiera saponiny o działaniu przeciwzapalnym, flawonoidy (m.in. rutynę), znaczne ilości beta-karotenu, czyli prowitaminy A i witaminę C, a także witaminy E, PP (niacynę), B1 (tiaminę), B2 (ryboflawinę) oraz liczne minerały – potas, fosfor, żelazo, wapń, cynk, magnez, selen, jod i krzem. Zawiera kwas gamma-linolenowy (GLA), który jest jedną z pochodnych tak wysoko cenionych przez dietetyków kwasów tłuszczowych szeregu omega-6, zalecany jako skuteczny lek w artretyzmie, przy zaburzeniach hormonalnych oraz w chorobach skóry np. trądziku. Działa przy tym odtruwająco.

Kompresami z rozgniecionych świeżych liści leczy się stany zapalne skóry, obrzęki i dolegliwości wątroby, a herbatą z gwiazdnicy zwalcza się jęczmień oraz zapalenie spojówek.

Kulinarnie wykorzystuje się w sałatkach, pesto. Dodaje się ją do masła, past ziołowych.

GLISTNIK JASKÓŁCZE ZIELE Chelidonium majus

Sok z glistnika ma właściwości wiruso- i bakteriobójcze i jest wykorzystywany w leczeniu kurzajek i innych brodawek, wywołanych m.in. przez wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).

W przypadku ugryzienia przez kleszcza należy sokiem przypalić ugryzienie i pić napar z liści 200ml przez cały dzień małymi łyczkami przez tydzień.

Grzybobójcze właściwości glistnika wykorzystywane są zewnętrznie w leczeniu zakażeń skóry Candida albicans i innymi grzybami.

PRZYTULIA WŁAŚCIWA 

Gallium verum

Nazwa pospolita: Przytulia żółta

Właściwości rozkurczowe i antyseptyczne.

Stosowana wymiennie zamiast podpuszczki przy produkcji serów podpuszczkowych. Obecnie wciąż wykorzystywana przy wyrobie angielskiego sera Gloucester.

KRWAWNIK POSPOLITY 

Achillea millefolium

Nazwy ludowe: stolist, tysiąclist, renisz, złocień krwawnik, złocień, żeniszek, żeniszeń.

Zawiera: olejek eteryczny (Millefolii oleum) zawiera związki azulenowe, ponadto roślina zawiera cholinę, flawonoidy, garbniki, kwasy: mrówkowy, octowy, izowalerianowy, gorzki glikozyd achilleinę oraz sole mineralne (zwłaszcza sole cynku i magnezu).

Przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, bakteriostatyczne i nieznaczne przeciwskurczowe. Ziele pobudza również czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego, wzmaga wydzielanie soków trawiennych i żółci. Dawniej sporządzano napar na krwotoki wewnętrzne. Dziś ziele krwawnika stosuje się wewnętrznie głównie w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych objawiających się brakiem apetytu, wzdęciami, kurczami jelit, niestrawnością oraz, ze względu na działanie przeciwzapalne, w chorobie wrzodowej. Krwawnik można też stosować zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych oraz na rany, aby przyspieszyć gojenie.

Kulinarnie: świeże liście spożywane są jak sałatka samoistnie lub z innymi ziołami. Doskonały dodatek do ziołowych maseł, smalcy i sosów. Liście i kwiaty są dodawane do zup, mięs gotowanych i smażonych. Bardzo dobrze pasuje do kasz, jajecznicy.

KRWIŚCIĄG LEKARSKI Sanguisorba officinalis

Surowiec zielarski: suszone kłącze, czasami także ziele. Zawierają garbniki, saponiny, flawonoidy i inne składniki. Stosowana w stanie świeżym lub w postaci proszku ze zmielonych kłączy.

Leczniczo: używany do tamowania krwi przy nieżytach układu

pokarmowego.

Kulinarnie: świeże ziele wykorzystuje się jako jarzynka, przyprawa do sałatek i surówek ziołowych, sosów zielonych, potrawek, jaj, twarogu, past twarogowych, zup – krem, potraw z pomidorów, ryb, gotowanego mięsa, klopsów, pieczeni rzywmskiej, do baraniny, wieprzowiny.

NIE NALEŻY KRWIŚCIAGU GOTOWAĆ. Jedynie parzymy, dodajemy tak jak majeranek na sam koniec.

Wykorzystuje się go do aromatyzowania ponczów, zimnych napojów, deserów.

WROTYCZ POSPOLITY Tanacetum vulgare

Nazwy ludowe: mlecznica, piżmo, wrotycz swojski.

Surowiec zielarski: Kwiat wrotycz, olejek wrotyczowy. Kwiaty wrotyczu zawierają: tujon, izotujon, kamfora, borneol oraz gorzki lakton – tanacetyna i flawonidy: akacetyna i luteolina.

Leczniczo: Roślina była stosowana poronnie, do leczenia histerii, do pobudzania menstruacji oraz przy stłuczeniach, zwichnięciach, reumatyzmie i chorobach skóry. Używa się jej też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym. Jest stosowana jako domieszka do leków zewnętrznego stosowania we wszawicy głowowej i łonowej (alkoholowy wyciąg o nazwie Artemisol).

Kulinarnie: wrotycz jest stosowany jako przyprawa np. jego młodych pączków używa sie zamiast kaparów, a koszyczki kwiatowe zapieka się w cieście. Suszony słuzy jako przyprawa korzenna. Świeże i suszone ziele wykorzystuje się do: dań mięsnych ( baranina, dziczyzna, kaczka, gęś), zawiesistych sosów, potraw i sałatek warzywnych ( z pomidorami, bakłażanem, roślin strączkowych), potraw z grzybami, jaj, omletów i naleśników.

Zapach wrotyczu, przypominający zapach kamfory, skutecznie odstrasza owady. Z tego też względu jest używany jako repelent do odstraszania much, mrówek i moli, również komarów i kleszczy. Odwar z ziela nadaje się do ekologicznego zwalczania stonki ziemniaczanej i mszyc.